Rune Belsvik
Min indre politistyrke har ein svart Skuggehund som patruljerer områda kring mine lågare sjølv. Får han ferten av noko uakseptabelt, bit han raude merke i hendinga, før politiet rykker ut og hentar den merkte, fører henne til byens torg, der ho blir hengt opp på ein høg, godt synleg vegg. Så alt i meg kan sjå, og minnast, for det kan bli hengande svært lenge, at dette forferdelege skjedde ein gong her inne.
1 No kjem hunden. Han står og snusar på bokstavane som alt er skrivne i avsnittet over her. Han knurrar. Er ikkje dette for store ord, knurrar han. Er ikkje dette berre ein måte å skriva på, for å pynta opp i det indre rotet? Han bit eit merke i avsnittet, politiet styrtar fram, og avsnittet heng alt på veggen på torget med ein kvit lapp under: «Dette fekk han seg til å skriva ein gong han liksom skulle skriva ein artikkel om SKAM. Han trudde han kunne ytra seg om dette. Så tåpeleg og overdrive og drygt begynte det. Skammeleg!»
2 Eg var 14 år og all mi merksemd sto i kø for å gløtta på jenta ved pulten til venstre for meg. Vi hadde gått i same klasse i mange år. Utan at eg på nokon måte hadde planlagt det, eller var blitt orientert om det, styrta altså all mi merksemd mot denne klasseveninna. Det hadde skjedd noko med henne. Eg kunne brått ikkje gå vanleg, når eg kom henne nær. Vanleg gåing var ikkje godt nok. Det var som om føtene mine straks forstod dette, men begynte å snubla, fordi dei ikkje hadde øvd inn dei nye trinna. Eg kunne ikkje snakka til henne, heller. Eg måtte først læra eit nytt språk som passa til hennar strålande vakre utsjånad. Men brått ein dag, kanskje i ein mattetime, snudde eg meg mot henne, og nokre ord som hadde lege på vent lenge, hakka ut av munnen min: «Har du eit sånt smykke med stjerneteikn på?» (Det var populært å gå med halssmykke med stjerneteikn i sølv. Sidan denne jenta var blitt som fullkomen for mine auge, var eit slikt smykke det einaste eg hadde sett ho mangla.)
Tanken var at ho skulle svara nei, og sjå trist ut, og så skulle eg overraska henne med å fortelja at eg ville kjøpa eit slikt smykke til henne. «Kva?» gapte ho. «Eit sånt halssmykke med stjerneteiknet ditt på?» sa eg. «Nei, korfor skulle eg ha det?» Ho svarte på ein kjøleg og avvisande måte, kjente eg. Slike spørsmål frå ein fyr som eg, ville ho ikkje ha noko av. Lyden av stemma hennar og det harde i blikket minte meg på kven eg eigentleg var. Å, kor eg fall og fall. Kor eg ramla ned i det sumpaktige klisset eg tenkte eg høyrte heime i.
Denne hendinga heng på veggen på torget.
3 I mine unge år tenkte eg ofte, at ei løysing på alt, ville vera å bli forfattar. Den som er forfattar er godkjend av eit forlag, og arbeidet hans finst på biblioteket, og i tillegg kanskje heime hos nokon. Han er altså akseptert. Han kan til og med bli berømt. Eg tenkte eg kunne betala ein berømt forfattar mange pengar, for å gi ut nokre av mine setningar under sitt eige namn. Eg trur det var slik planen var. Eller skulle det vera omvendt - hans forteljing med mitt namn på boka? Dette er eg ikkje heilt viss på. Men det handla om at eg skulle bli akseptert. At eg skulle lura meg, kjøpa meg, til ein plass blant dei aksepterte. Og at dette antakeleg ville vera greie pengar for ein etablert forfattar, som for lengst hadde sikra seg stempelet som akseptert og god nok. Det er ikkje der skamma begynner å bli skam. Det er nokre år seinare, i det eg skulle gi ut mi 2. bok. Eg var 25 år gammal, og alt saman var bortimot utruleg. Det fanst alt ei bok med namnet mitt på. Eg hadde skrive alle orda sjølv også. No skulle det i tillegg komma ei bok til. Som om ikkje dette var nok, blei eg invitert ut på restaurant i Oslo med forlagsredaktøren. Middag. Forlaget skulle betala.
Det same forlaget hadde nett utlyst ein romankonkurranse med stor pengepremie. Å, eg hadde lyst på den premien. Å vinna romankonkurransen. Men det tenkte eg at eg aldri ville greia. Eg ville nok heller ikkje greia å tapa konkurransen. Og så sa eg dei orda som skulle hengast opp på torgets vegg: «Eg likar ikkje at mitt forlag har slike konkurransar.» MITT forlag. Det sa eg til forlagsredaktøren på restauranten. Altså ikkje berre det at eg no skulle få gi ut mi 2. bok, men at forlaget også var blitt MITT FORLAG. Altså at eg meinte forlaget var MITT. Og dette uttrykket MITT FORLAG blenker og skin framleis på min skammelege vegg.
4 + 5 På fordjupingskurs hender det at mine låge sjølv begynner å reisa seg i all sin velde. Dei fleste andre på desse kursa, har eg lagt merke til, er høgt utdanna og har slanke kroppar. Eg har, iallfall fram til no, vore den tjukkaste og lågast utdanna. Eg avslutta vidaregåande i 2. klasse. Eg er utdanna hjelpepleiar. Den tjukke kroppen min har mange gonger vore tema i meditasjonane og vegleiinga. Kor ofte eg et for å trøysta meg. At noko går meg imot, og straks kjem tanken på å eta søtsaker, som eit forslag for å retta opp dette at noko gjekk meg imot. For når eg et søtsaker er liksom alt greitt. Det er godt i munnen, og eg kjøper alltid rikeleg inn. Til sist orkar eg ikkje meir, men likevel puttar eg inn ein sjokolade til, sidan eg no har gitt meg lov til dette, og det kanskje kan bli ei stund til neste gong, ja, dette må helst ikkje ta slutt, denne etinga av søte saker. Og så blir det så fullt av kliss i meg, at det blir umogleg å putta inn meir. Då kjem skamma. Då sitt eg og skjemmest over at eg enno ein gong hamna i denne gørra, at eg friviljug kjøpte inn og putta alt dette i munnen, og ikkje denne gongen heller var vaksen nok til å hugsa korleis dette alltid endar. Med skam.
Stundom kan tankane om kroppen min vera meir sjølvhat, som er aggressivt og hardt i forhold til den blautare og meir dunkle skamma. På eitt kurs kom denne tanken om at statistisk så er det mest overvektige blant dei lågast utdanna. Og det var dette, at eg gjekk rundt og var beviset på at statistikken stemte. Her går ein rund og tjukk hjelpepleiar. Det var som om til og med Skuggehunden lo, då han beit meg i flesket.
6 Av og til føler eg meg betre enn andre. Eg kan tenka at eg er for god for denne verda. Ein slik god og kjekk og fin fyr som eg. Så god til å lytta på det andre seier. Så god til å uttrykka meg. Så tolmodig. Så vennleg. Eit par gonger har desse tankane komme sterkt i meditasjonar på kurs, og alt mens tankane dansar rundt i meg, kjem skrekken for at eg skal komma til å dela dette med dei andre i vegleiinga. At eg skal seia eg synest eg er ein betre person enn dei andre på gruppa. At eg er meir interessant. Korleis kan eg redda meg unna dette, viss eg skal vera ærleg?
Det å ha hatt desse tankane, og det å ha sagt dei høgt i ei vegleiingsgruppe, fekk Skuggehunden til å bita hardt. Å uttrykka at eg føler meg betre enn andre, var skamfullt.
Eg tenker altså at SKAMMA kjem frå det aller minste i meg. Frå den staden der eg er hjelpelaus, dum, redd og avhengig av andre. Om eg bevegar meg for langt bort frå dette, er det som om det aller minste i meg brølar for at eg ikkje skal mista det av syne. Det er som om dette aller minste i meg, vil passa på at eg ikkje prøver å framstå som om det ikkje finst. Som om det har ein angst for å bli gløymt eller fornekta.
Eg tenker at SKAMMA er eit sjølv i mitt indre saman med andre sjølv som ytrar seg der, for eksempel min skapande IVER, som fekk begynna denne artikkelen. Når SKAMMA melder seg, prøver eg å la ho ytra seg ferdig i meg, samtidig som noko anna i meg tenker det kan vera lurt å vera tolmodig med det ho ytrar seg om, for eksempel opninga på denne artikkelen. Eg veit at den opninga kunne blitt både betre og verre, men eg tenker at denne gongen lar eg min IVER få ordet. SKAMMA har sagt sitt om det, men ho fekk meg ikkje til å skriva det om denne gongen, ho har derimot fått meg til å stryka mykje anna, som no ikkje står å lesa her lenger.
Eg lar opninga stå slik ho dukka opp.
Desse ytringane i meg er mitt arbeidsfellesskap når eg sitt og diktar, og når eg sidan vurderer kva av det eg skal la stå, og kor eg vil forandra teksten.
Eg tenker det er den same indre aktiviteten som ofte gjer det tungt å vera i det sosiale. Når SKAMMA i meg er i storform, og bablar i veg: «Eg er for dum.» «Eg må ikkje tru folk orkar å høyra på alt dette kjedelege snakket mitt.» «Eg må lytta betre, og gi gi klokare tilbakemeldingar.» «Å, kor feit eg er. Skjorta mi bular ut.» «Dei vil eigentleg ikkje at eg skal vera her.» «Eg passar ikkje inn. Eg forstyrrar den gode stemninga.»
Og det blir ikkje betre når det vender om: «Er eg ikkje for god for desse folka?» «Er eg ikkje for god for ei slik dum tilstelling som dette?» «Burde eg ikkje gå heim, og spara litt på meg sjølv. Ein så viktig person som eg er.» «Eg må ikkje stå her så lenge, at dei trur eg berre er ein heilt vanleg fyr, heller.»
Men nokre gonger dukkar det opp eit anna sjølv, eller ein annan tilstand. Eg føler meg brått LIKEVERDIG med andre. Ikkje betre. Ikkje dårlegare. Følelsen av å konkurrera og streva blir borte. I staden oppstår ei glede ved å kunna delta i verden, å kunna by på det eg har og kunna ta imot og gle meg ved det andre byr på.
Det minner om dei lette og kjekke dagane ved skrivebordet, eller dei stille periodane i meditasjonen.
Eg veit likevel at SKAMMA også finst der inne. At HO vil begynna å røra på seg igjen. At eg mest sannsynleg, om ikkje så lenge, vil sitta i ei vegleiingsgruppe eller på eit kommunikasjonskurs og snakka om HENNE igjen. Kanskje vil HO på nytt bli så sterk at HO så å seia tar styringa over alt det eg er. Kanskje vil eg då også hugsa dei andre sidene i meg, dette som ytrar seg i det same fellesskapet som SKAMMA.
Sitatforslag:
«Eg tenker altså at SKAMMA kjem frå det aller minste i meg. Frå den staden der eg er hjelpelaus, dum, redd og avhengig av andre. «
